Nulis

1. Watesan Nulis

Nulis atawa ngarang mangrupa kamampuh ngagunakeun basa dina wangun tinulis, pikeun nepikeun gagasan, eusi pikiran, kahayang, kereteg haté, atawa informasi. Nepikeun gagasan atawa informasi dina wangun tinulis kudu dipigawé kalawan daria tur ati-ati, sarta dipigawé dina waktu anu rinéh sangkan bisa mikir pikeun nyusun jadi kalimah. Tina kalimah jadi paragrap, paragrap jadi wacana jeung saterusna, nepi ka ngajanggélék jadi wangun karangan anu mibanda ajén jeung tujuan.

Gagasan atawa informasi anu dipidangkeun dina wangun tinulis bakal leuwih gembleng batan dina wangun lisan. Nepikeun gagasan dina wangun lisan mah sok rajeun loba nu kaliwat, sajaba ti susunan kalimah sok teu puguh éntép seureuhna. Ari dina wangun tinulis mah, gagasan bakal gembleng tur sistematis sabab waktuna rinéh tur dirakit kalawan ati-ati, struktur kalimahna ogé bakal leuwih hadé. Lian ti kitu, nepikeun dina gagasan dina wangun tinulis mah bakal mibanda ajen dokuméntér lantaran bisa diulik sababaraha balikan. Nepikeun gagasan atawa informasi dina wangun tinulis sawadina kudu dipigawé kalawan ati-ati tur daria, taya lian sangkan mibanda ajén anu hadé. Ku kituna, tujuan anu rék ditepikeun baris kahontal. Sangkan karangan atawa tulisan mibanda ajén, salian kudu nyumponan sababaraha pasaratan téh ogé kudu tuhu kana palanggeran makéna basa (EYD).

2. Sarat Karangan nu Alus

Karangan anu dianggap nyumponan sarat, sakurang-kurangna mibanda lima unsur nyaéta (1) eusi, (2) wangun, (3) tata basa, (4) gaya, jeung (5) mekanik (éjahan jeung tanda baca). Eusi karangan nyaéta ngeunaan hal atawa perkara anu dijadikeun jejer karangan. Naha eusi karangan téh medar perkara kalawan gemet tur jéntré, atawa ngan ukur saulas? Wangun karangan nyaéta ngeunaan susunan atawa cara midangkeun karangan. Tata basa nyaéta aturan nu patali jeung ngawangun kecap katut pola-pola kalimah. Gaya (style) nyaéta ngeunaan cara méré warna dina midangkeun gagasan. Ejahan jeung tanda baca mangrupa palanggeran atawa aturan dina ngagunakeun lambang-lambang tinulis.

Tina katerangan di luhur tétéla yén nulis atawa ngarang téh mangrupa gabungan tina sajumlahing kamampuh anu béda-béda, boh kamampuh dina widang basa boh kamampuh dina widang non basa. Kamampuh basa nyaéta kamampuh ngeunaan kaparigelan makéna basa. Kamampuh makéna basa nyaéta kamampuh nu aya disaluareun widang basa kayaning; pangaweruh matéri, kakeyeng midangkeun tulisan, kawani nembrakkeun pamadegan jsté.

Nulis atawa ngarakit karangan teu cumpon ukur ku ngandelkeun bakat atawa karep wungkul, tapi perlu mibanda pangaweruh, boh pangaweruh ngeunaan padika nulis boh ngeunaan bahan atawa matéri karangan. Anu disebut mibanda pangaweruh nulis nyaéta upama geus nyangking pangaweruh ngeunaan wangun gramatik kayaning foném, morfém, kecap, frasa, klausa, kalimah jeung alinéa atawa paragraf. Kitu deui pangaweruh ngeunaan cara nuliskeun huruf, kecap jeung unsur serepan sarta tanda baca sakumaha palanggeran anu geus ditangtukeun.

Gorys Keraf (1984) nétélakeun yén karangan téh hakékatna mangrupa gambaran tina eusi pikiran atawa rasa, anu diwujudkeun dina wangun tinulis. Sangkan mampuh nétélakeun eusi pikiran atawa rasa kalawan gembleng, leuwih ti heula kudu nyangkem aspék-aspék basa kayaning:

1) Nyangkem sajumlahing kabeungharan kecap;

2) Nyangkem kaédah-kaédah sintaksis;

3) Mibanda kamampuh gaya nu merenah; jeung

4) Mibanda bahan karangan.

a. Kabeungharan Kecap

Nyangkem sajumlahing kabeungharan kecap (kosa kata) mangrupa pasaratan penting pikeun ngébréhkeun eusi pikiran atawa rasa dina wangun tinulis. Leuwih loba nyangkem kabeungharan kecap bakal leuwih lancar jeung loba deui atawa gagasan anu bisa dipedar. Numutkeun sipatna kecap bisa dibédakeun jadi dua rupa; (1) konotatif nyaéta kecap anu ngandung harti rangkepan, jeung (2) dénotatif nyaéta kecap anu ngandung harti satarabasna.

Dumasar kana ayana sifat kecap sakumaha anu ditétélakeun di luhur, nu nulis kudu parigel milih kecap anu merenah pikeun ngébréhkeun eusi pikiran sangkan gagasan bisa kaharti kalawan luyu jeung pamaksudan. Hartina, kecap anu dipaké teu matak ngandung harti séjén (ambigu) anu ahirna bisa ngabalukarkeun salah tafsir.

b. Kalimah Eféktif

Midangkeun eusi pikiran atawa gagasan kalawan gembleng sarta bisa kaharti kalawan luyu jeung anu dimaksud, teu cukup ku nyangkem sajumlahing kabeungharan kecap wungkul, tapi ogé kudu mampuh midangkeun gagasan dina wangun kalimah anu éféktif. Kalimah éféktif nyaéta kalimah anu bisa ngébréhkeun eusi pikiran kalawan merenah. Kalimah éféktif salian ti ngandung kakuatan anu bisa némbongkeun eusi pikiran pangarang téh, ogé gampang kahartina. Hiji kalimah bisa disebut éféktif upama nyumponan sarat saperti ieu di handap, di antarana: (1) bisa ngawakilan eusi pikiran kalawan merenah, (2) sanggup méré gambaran anu sarua jeung eusi pikiran pangarang. (3) Kalimah éféktif mibanda sawatara pasaratan, nyaéta: gembleng: kalimah anu bisa némbongkeun beungkeutan gagasan sarta ngandung hiji ide poko. (3) kohérénsi: kalimah anu ngawangun alinéa némbongkeun runtuyan anu sinambung.

c. Alinéa

Alinéa atawa paragrap nyaéta beungkeutan pikiran nu mangrupa kumpulan atawa gabungan tina kalimah-kalimah pikeun pangawangun hiji gagasan. Dina alinéa hiji gagasan katémbong leuwih ébréh.

Teu béda ti nyusun kalimah, nyusun alinéa anu éféktif mérédih pasaratan, nyaéta:

• gembleng; kalimah-kalimah anu ngawangun alinéa kudu némbongkeun beungkeutan perkara atawa tema.

• koherensi; kalimah-kalimah ngaruntuy kalawan sinambung gampang kaharti, némbongkeun jalan pikiran anu wajar tur ngarojong kana téma.

• kalimah-kalimah anu ngawangun alinéa némbongkeun wincikan gagasan tur ngaruntuy kalawan sinambung.

• Pamekaran alinéa katémbong tina runtuyan kalimah anu medar téma.

d. Gaya

Gaya basa atawa style nyaéta mangrupa kaparigelan dina makéna basa pikeun mere warna kana ieu karangan. Gaya basa mangrupa cara némbongkeun eusi pikiran ku kaparigelan makéna basa. Gaya basa mangrupa bagian tina diksi (pilihan kecap), loyog henteuna hiji kalimah atawa kecap pikeun némbongkeun gagasan. Kaparigelan némbongkeun eusi pikiran, mangaruhan kana gaya basa pangarang. Ku kituna, gaya basa raket patalina jeung aspék kabasaan kayaning diksi, frasa, klausa, jeung kalimah.

e. Éjahan jeung Tanda Baca

Éjahan nyaéta palanggeran ngeunaan cara makéna aksara gedé atawa leutik, ipis atawa kandel, déngdék jeung ajeg, jsté. Sakumaha anu ditangtukeun dina palanggeran éjahan basa Sunda.